Το 1962 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επιδιώκοντας την ομοιόμορφη εφαρμογή των κανόνων του ανταγωνισμού στην ενιαία αγορά ψήφισε τον πρώτο Ε. Κανονισμό 17/62 για την εφαρμογή των άρθρων 81 και 82 της Συνθήκης. Το ισχύον σύστημα, θεωρείτο πρόσφορο για το έτος 1962, όπου η κατά τον χρόνο εκείνο ΕΟΚ αποτελείτο από έξι κράτη μέλη και η εμπειρία όσον αφορά την εφαρμογή των διατάξεων περί ανταγωνισμού στις συμφωνίες μεταξύ επιχειρήσεων ήταν πολύ περιορισμένη. Καθώς η Ε.Ε ετοιμάζεται να δεχθεί 10 νέα μέλη, το σύστημα των κοινοποιήσεων δεν θα είναι πλέον βιώσιμο.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεσμεύτηκε να μεταρρυθμίσει ριζικά το μηχανισμό εφαρμογής της κοινοτικής πολιτικής ανταγωνισμού και να τον καταστήσει αποτελεσματικότερο, περιορίζοντας παράλληλα τις γραφειοκρατικές διατυπώσεις για τις εταιρείες. Έτσι στις 16 Δεκεμβρίου 2002 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο υιοθέτησε τον Κανονισμό 1/2003 (εφεξής Κανονισμός) για την εφαρμογή των άρθρων 81 και 82 Ε.Κ, ο οποίος αντικαθιστά τον Κανονισμό 17/62. Με τη μεταρρύθμιση αυτή δεν τροποποιείται επί της ουσίας το περιεχόμενο των διατάξεων των άρθρων 81 και 82 της συνθήκης ΕΚ. Ο Κανονισμός δημιουργεί ένα νέο νομικό σύστημα για την αποτελεσματικότερη εφαρμογή των άρθρων 81 και 82 μέσω της άμεσης εφαρμογής τους και την ενίσχυση του ρόλου των εθνικών αρχών.
Τα κυριότερα στοιχεία του Κανονισμού είναι:
- η κατάργηση του συστήματος γνωστοποίησης και πιστοποίησης περιοριστικών συμφωνιών του ανταγωνισμού που πληρούν τους όρους του άρθρου 81(3) της Συνθήκης,
- η ενίσχυση της εφαρμογής των άρθρων 81 και 82 σε εθνικό επίπεδο,
- η δημιουργία ευρωπαϊκού δικτύου ανταγωνισμού και
- η ενίσχυση των εξουσιών της Ε. Επιτροπής.
Με γνώμονα την αποτελεσματική εφαρμογή του Κανονισμού, η Ε. Επιτροπή ετοιμάζει προσχέδια ενός κανονισμού και έξι ανακοινώσεων, τα οποία θα αποτελούν το «πακέτο εκσυγχρονισμού» (modernization package). Σημειώνεται ότι, στις 5/12/2003 έληξε η προθεσμία για την υποβολή παρατηρήσεων από τους ενδιαφερομένους αναφορικά με τα προσχέδια του κανονισμού και των ανακοινώσεων.
Η εν λόγω μεταρρύθμιση αποτελεί σταθμό στο σύστημα εφαρμογής της κοινοτικής πολιτικής ανταγωνισμού. Δια αυτό το λόγο, παραθέτουμε πιο κάτω τις μεταρρυθμίσεις σχετικά με την κατάργηση του συστήματος γνωστοποίησης, αποκέντρωσης και τον ρόλο των Εθνικών Αρχών Ανταγωνισμού και Εθνικών Δικαστηρίων.
Κατάργηση του συστήματος γνωστοποίησης και πιστοποίησης περιοριστικών συμφωνιών του ανταγωνισμού που πληρούν τους όρους του άρθρου 81(3) της Συνθήκης
Το κεντρικό χαρακτηριστικό γνώρισμα του Κανονισμού είναι η κατάργηση του μονοπωλίου της Επιτροπής για πιστοποίηση περιοριστικών συμφωνιών και η εισαγωγή ενός νέου νομικού συστήματος απαλλαγής. Η επιχείρηση δεν θα καλείται πλέον να γνωστοποιεί συμφωνίες της στην Επιτροπή με σκοπό τη λήψη πιστοποίησης. Στο πλαίσιο του νέου νομικού συστήματος, οι συμφωνίες που τηρούν τους όρους του άρθρου 81(3) ΕΚ είναι νόμιμα έγκυρες και εκτελεστές χωρίς να είναι αναγκαία η προηγούμενη έκδοση απόφασης. Η άμεση εφαρμογή των κανόνων εξαίρεσης δίνει στις επιχειρήσεις και στους συμβούλους τους μεγαλύτερη ευθύνη για την αξιολόγηση των συμφωνιών τους (self assessment). Οι επιχειρήσεις θα μπορούν να επικαλεσθούν τον κανόνα απαλλαγής του άρθρου 81(3) ως υπεράσπιση σε διαδικασία ενώπιον της Ε. Επιτροπής, των εθνικών αρχών ανταγωνισμού και των εθνικών Δικαστηρίων. Η Ε. Επιτροπή θα παραμείνει ανοικτή να συζητήσει, όπου απαιτείται, συγκεκριμένες περιπτώσεις με επιχειρήσεις και me σχετική ανακοίνωση που ετοιμάζει θα καθορίζει τις περιστάσεις υπό μορφή γραπτών απόψεων που θα μπορούσαν να παρασχεθούν.
Αποκέντρωση
Με τη νέα μεταρρύθμιση, όπως καθορίζεται στο άρθρο 3, στα εθνικά δικαστήρια και στις εθνικές αρχές ανταγωνισμού έχουν επιβληθεί δύο θεμελιώδεις υποχρεώσεις. Αρχικά, με βάση το άρθρο 3(1) έχουν υποχρέωση να εφαρμόζουν τα άρθρα 81 και 82 ΕΚ όπου εφαρμόζεται η εθνική νομοθεσία ανταγωνισμού σε συμφωνίες και σε καταχρηστικές πρακτικές, οι όποιες μπορεί να επηρεάζουν το διακοινοτικό εμπόριο. Εν προκειμένω είναι ιδιαίτερα σημαντικό να σημειωθεί η σχέση μεταξύ του άρθρου 3 και του άρθρου 11(6) του Κανονισμού βάση των οπίων, η έναρξη διαδικασιών από την Ε. Επιτροπή για την ίδια υπόθεση, συνεπάγεται απώλεια της αρμοδιότητας των εθνικών αρχών ανταγωνισμού να εφαρμόζουν τα άρθρα 81 και 82. Κατ’ εξαίρεση θα επιτρέπεται η εφαρμογή αυστηρότερης εθνικής νομοθεσίας του ανταγωνισμού.
ΑΚολούθως, το άρθρο 3(2) υποχρεώνει τις αρχές ανταγωνισμού και τα δικαστήρια των κρατών μελών να μην απαγορεύουν στο πλαίσιο εθνικής νομοθεσίας ανταγωνισμού, συμφωνίες, αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων και συμπράξεις, οι οποίες μπορεί να επηρεάζουν το διακοινοτικό εμπόριο, αλλά οι οποίες δεν απαγορεύονται από το κοινοτικό κεκτημένο. Παρ’ ταύτα, όπως έχει ήδη αναφερθεί, οι εθνικές αρχές και τα εθνικά Δικαστήρια είναι ελεύθερα να εφαρμόζουν αυστηρότερη εθνική νομοθεσία στην επικράτεια τους, σε πρακτικές που ακολουθούν οι επιχειρήσεις. Τέλος, οι συμφωνίες και οι πρακτικές που απαγορεύονται από τα άρθρα 81 και 82 ΕΚ δεν μπορούν να ευνοούνται από την εθνική νομοθεσία.
Εθνικές Αρχές ανταγωνισμού
Με το νέο κύμα της διεύρυνσης, θεωρήθηκε απαραίτητο όπως οι εθνικές δημόσιες υπηρεσίες αναμιχθούν στην εφαρμογή των κανόνων του κοινοτικού δικαίου.
Προκειμένου να διευκολυνθεί η συνεργασία μεταξύ των εθνικών αρχών, δημιουργήθηκε το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Ανταγωνισμού (ECN). Το νέο αυτό σύστημα που θα τεθεί σε ισχύ από την 1η Μαΐου 2004, θα είναι ένα σύστημα παράλληλων αρμοδιοτήτων. Οι εθνικές αρχές θα μπορούν να εξετάζουν οποιαδήποτε υπόθεση, υπό τον όρο ότι είναι σε θέση να συλλέξουν τα απαραίτητα στοιχεία, να θέσουν τέλος στην παράβαση με αποτελεσματικό τρόπο και να έχουν την εξουσία να επιβάλουν την κατάλληλη ποινή. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχώρησε στη προετοιμασία σχετικής ανακοίνωσης για την λειτουργία του δικτύου.
Τέλος, ο Κανονισμός δημιουργεί τη βάση για μια αυξημένη συνεργασία μεταξύ των εθνικών αρχών, δίνοντας τους το δικαίωμα να ανταλλάζουν και να χρησιμοποιούν ως αποδεικτικά στοιχεία πληροφορίες καθώς επίσης να διεξαγάγουν έρευνες εξ ονόματος άλλης εθνικής αρχής, για την εφαρμογή των άρθρων 81 και 82 ΕΚ.
Εθνικά Δικαστήρια
Αν και, είναι νομολογιακά καθιερωμένο ότι, τα άρθρα 81(1) και 82 στης Συνθήκης έχουν την άμεση εφαρμογή, τα εθνικά δικαστήρια σπάνια εφαρμόσουν τα εν λόγω άρθρα, κυρίως λόγο του ότι η Επιτροπή είναι αποκλειστικά αρμόδια να εφαρμόζει το άρθρο 81 (3). Με την κατάργηση του μονοπωλίου της Επιτροπής για πιστοποίηση απαγορευτικών συμπράξεων, τα εθνικά δικαστήρια εξουσιοδοτούνται να εφαρμόζουν τα άρθρα 81 και 82 της Συνθήκης. Προκειμένου να βοηθηθούν τα εθνικά δικαστήρια στην εφαρμογή των κανόνων ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής κοινότητας, ο Κανονισμός επιβεβαιώνει τις υπάρχουσες μορφές συνεργασίας μεταξύ των Εθνικών δικαστηρίων και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όπως προκύπτουν από το άρθρο 10 της Συνθήκης. Το εθνικό δικαστήριο δύναται να ζητήσει την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην εφαρμογή του άρθρου 81 και 82 ΕΚ. Δια τον σκοπό αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχώρησε στην ετοιμασία Ανακοίνωσης αναφορικά με τη συνεργασία των εθνικών δικαστηρίων και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία θα αντικαταστήσει την Ανακοίνωση του 1993.
Επιπρόσθετα, ο Κανονισμός προβλέπει την δυνατότητα οι εθνικές αρχές ανταγωνισμού και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να βοηθούν τα εθνικά δικαστήρια ως amicus curiae. Σχετικά, οι εθνικές αρχές ανταγωνισμού μπορούν να υποβάλουν γραπτή και προφορική αναφορά στο δικαστήριο αναφορικά με υποθέσεις που εκκρεμούν ενώπιον τους, ενισχύοντας έτσι την συνεπή εφαρμογή των κοινοτικών κανόνων ανταγωνισμού.
Συμπέρασμα
Ο Κανονισμός 1/2003 αποτελεί ένα σταθερό βήμα στην κατεύθυνση της ισχυρότερης και αποδοτικότερης εφαρμογής των κοινοτικών κανόνων ανταγωνισμού. Η πολύμορφη συνεργασία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, των εθνικών αρχών και των εθνικών δικαστηρίων, θα εξασφαλίσει το νέο σύστημα εφαρμογής την συνεπή εφαρμογή.
Υπό το φως του νέου Κανονισμού και της δημιουργίας του δικτύου συνεργασίας, η εθνική μας νομοθεσία βρίσκεται στα πλαίσια νομοθετικής τροποποίησης προκειμένου να εναρμονιστεί με τις νέες πρόνοιες του Κανονισμού, που θα επιτρέψουν στην ΕΠΑ να εφαρμόζει αποτελεσματικά τους κοινοτικούς κανόνες ανταγωνισμού.